सामान्य नेपालीले नेपालमा जान्नै पर्ने ५ कानूनहरु संक्षेपमा निम्न छन्
नेपालमा नागरिकका अधिकार, कर्तव्य र दैनिक जीवनसँग प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष रुपमा सम्बन्ध राख्ने धेरै कानुन छन्। तर सामान्य नागरिकले अनिवार्य रूपमा थाहा पाउनै पर्ने पाँच मुख्य कानूनहरु तल प्रस्तुत छन्:
१. नेपालको संविधान, २०७२ (हालको नेपालको संविधान)
- संविधान नै राष्ट्रको मूल कानुन हो।
- यसले नागरिकका मौलिक हक (जस्तै-शिक्षा, स्वास्थ्य, स्वतन्त्रता, समानता, सम्पत्ति, रोजगारी आदि) सुनिश्चित गर्छ।
- राज्यका ३ अंगहरु (विधायिका, कार्यपालिका र न्यायपालिका) को संरचना र शक्तिको विभाजन पनि यहीँ संविधानमा उल्लेख गरिएकोछ।
२. फौजदारी संहिता, २०७४ (Criminal Code, 2075)
- हत्यादेखि चोरी, ठगी, हिंसा, बलात्कार, सामाजिक अपराधसम्मका सबै फौजदारी अपराध र सजाय यही कानुनमा निर्धारण गरिएका छन्।
- सामान्य नागरिकलाई थाहा हुनुपर्ने कुरा: कुन काम कानुनत: अपराध हो र त्यसको सजाय कस्तो हुन्छ।
३. देवानी संहिता, २०७४ (Civil Code, 2074)
- विवाह, सम्बन्ध विच्छेद, सम्पत्ति बाँडफाँड, उत्तराधिकारी, धनी-मालिक सम्बन्ध, जग्गा-जमिनको अधिकार जस्ता सामाजिक तथा व्यक्तिगत विषयहरू यसले नियमन गर्छ।
- दैनिक जीवनमा सबैभन्दा धेरै प्रयोग हुने कानुन देवानी संहिता हो।
४. भूमि सम्बन्धी कानून (जग्गा धनी दर्ता नियमावली आदि)
- जग्गा-जमिन खरिद-विक्री, दर्ता, कित्ता, धनीपुर्जा, नाप-नक्शा आदिबारे सबै प्रावधान भूमि सम्बन्धी कानून अन्तर्गत पर्छन्।
- नेपालमा सम्पत्ति र विवादको एउटा प्रमुख विषय जग्गा भएकाले यो कानुन बुझ्नु अत्यान्त जरुरी हुन्छ।
५. उपभोक्ता संरक्षण ऐन, २०७५ (Consumer Protection Act, 2075)
- उपभोक्ताले गुणस्तरीय वस्तु/सेवा पाउने अधिकार संविधान बमोजिम यसले सुरक्षित गर्छ।
- नक्कली सामान, म्याद नाघेका वस्तु, अनियमित मूल्यवृद्धि जस्ता समस्यामा उपभोक्ताले उपभोक्ता अदालत वा अन्य माध्यमबाट उजुरी गर्न सक्ने कानुनी आधारहरु यसमा उल्लेख गरीएका छन्।
थप उपयोगी कानूनहरू (पूरक कानूनहरु)
- श्रम ऐन, : कामदार–नियोक्ता सम्बन्ध, तलब, सुविधा, सुरक्षा।
- सूचना ऐन, : नागरिकले राज्यसँग सूचना माग्ने अधिकार।
- भ्रष्टाचार निवारण ऐन : सार्वजनिक पदधारीले गर्ने भ्रष्टाचारविरुद्ध।
- पर्यावरण संरक्षण ऐन : प्रदूषण नियन्त्रण र वातावरणीय न्याय।
अन्त्यमा
नेपालमा कानुन धेरै भए पनि, सामान्य नागरिकका लागि थाहा हुनै पर्ने पाँच आधारभूत कानुन हुन्- नेपालको संविधान (२०७२), फौजदारी संहिता, २०७४, देवानी संहिता, २०७४, भूमि सम्बन्धी कानून, तथा उपभोक्ता संरक्षण सम्बन्धी कानूनहरु हुन।
